වත්මන් ලෝක ඉතිහාසයේ පෙබරවාරි මස 6 වනදා උදැසන තුර්කියේ සහ සිරියාවේ සිදුවූ මහා භූමිකම්පාවපිලිබඳ පුවතින් මුළු ලොවම සලිත විය.
මෙම දශකයේ සිදුවූ භයානකම භූමිකම්පාව වූ එය සිදුවුයේ දකුණු තුර්කිය සහ සිරියාව යා කෙරෙන මායිමෙහිය.එදින රාත්‍රියෙහි නින්දට ගිය දහස් ගණනකට මාරු කැඳවු මේ භූමිකම්පා වලින් මුළින්ම සිදුව තිබුණේ රිප්ට මාමක ඒකක 7.8ක එකක් වූ අතර දෙවැන්න ඒකක 7.5 එකක් බව එම වාර්තා වල සඳහන්වේ.මුල් වාර්තාවල සඳහන්වුයේ දෙරටහිම මරණ 5000 කට වඩා වැඩි ගණනක් එයට ගොදුරුවූ බවකි. නමුත් මේ වනවට එය 28000 ආසන්න පිරිසක් ගොදුරුව ඇතැයි සඳහන්වේ.
මෙම භූමිකම්පාව සිදු වනවිට අලුයම් කාලයේ සිය දෙනෙකුම නින්දේ පසුවෙමිනි. කළින් අනතුරු හැ ඟ වීමකින් තොරව මෙම භූමිකම්පාව සිදුව තිබීම නිසා බොහෝ දෙනෙකු ඊට ගොදුරු වන්නට සිදුව තිබුණි.මුල් දත්ත අනුව 5000 මේ ගොඩනැගිලිවලට යටවී මිය ගොස් ඇති බවට වාර්තා වුවත් පසුව කරනු ලැබූ සමීක්ෂණ අනුව 20 000 වන්නට ඇතැයි එක් සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය පවසා තිබුණි. එහෙත් මේ පිලිබඳ බිබීසී ,ස්කයි ,අල්ජසීරා යන ලොව ප්‍රධානතම මාධ්‍ය ආයතන කරනු ලැබූ සජීවී මාධ්‍ය කරණය නිසා මේ පිලිබඳ සියලු විස්තර එකී භූමිකම්පාව සිදුවූ ස්ථාන වල සිටම දැක ගැනීමේ අවස්ථාව ලොව පුරා වෙසෙන ජනතාවට ඉඩකඩ සැළසී තිබුණි.
පළමු දින දෙක තුළ මේ ස්ථානයට එනමාවත් ද පස් කඳු කඩා වැටී ම නිසා ඇහිරී තිබු බැවින් ප්‍රමාද ව තිබුණි. එහෙත් දින දෙකකට පසුව ලොව බොහෝ රටවලින් භූමිකම්පාවන ගෙන් අනතුරට පත් පිරිස් බේරීමේ විශේෂ පුහුණුව ලත් හා ඊට අවශ්‍ය වාහන ආයුධ සමග පැමිනීමත් සමග කඩා වැටුණු ගොඩනැගිළි වල දින ගණනනාවක් හිරවී සිටි පිරිස් බෙර ගැනීමේ මෙහෙයුම දියත් කිරීම සිදු කෙරෙන අයුරු දැකගත හැකිවිය.ලොවම කම්පා වූ පුවත නිසා යුරෝපය පුර විසිරි සිටින තුර්කි හා සිරියානු ජනතාව මේ විපත් නිසා අවතැන්ව සිටින අයට අවශ්‍ය රෙදි පිළි ආහාර පාන මුදල් එකතු කිරීමේ කට යුතු සිදු කිරීමට පටන් ගෙන තිබුණි.
සඳුදා (6 Feb,2023 )ඇති වූ විශාල භූමිකම්පාවලට ගොදුරු ඇත්තේ දැනට විපක්ෂයේ බල ප්‍රදේශයක විය , මේ නිසා එහි වෙසෙන ජනතාව තුර්කි රජය දින කිහිපයක් නිහඬව සිටීම පිලිබඳ පුවත් වාර්තා බොහොමයක වාර්තා කර තිබුණි. මෙසේ සිදුව දැඩි විවේචනයට බලධාරීන්ගේ ප්‍රතිචාරය පිළිබඳ තුර්කියේ ජනාධිපතිවරයා එහි පැමිණ තුබූ අතර ඔහු මේ කලාපයේ සංචාරයකදී නිරතවිය. මැග්නිටියුඩ් 7.8 සහ 7.5 ක භූමිකම්පා වලින් පැය කිහිපයක් ඇතුළත තුර්කියේ දරුණුතම බලපෑමට ලක් වූ කලාපයට ඔහුගේ පළමු සංචාරය කරමින්, තුර්කි ජනාධිපතිවරයා එර්ඩෝගන්(Recep Tayyip Erdogan, )තුර්කියේ ප්‍රතිචාරයේ මුල් ගැටළු පිළිගත් නමුත් එය දැන් හොඳින් ක්‍රියාත්මක වන බව පැවසීය.ඔහු සහන වශයෙන් මෙයට ගොදුරුවූ පවුල සඳහා මුදල් මෙන්ම නිවාස ලබා දෙනබවට පොරොන්දුවී තිබේ.
භූමිකම්පාවෙන් විපතට පත් පවුල් සඳහා රජය විසින් තුර්කි ලීරා 10,000 (පවුම් 440) බෙදා දෙන බවට තුර්කි ජනාධිපතිවරයා ප්‍රතිඥා දී ඇත. තුර්කිය සහ සිරියාවේ භූමිකම්පාව:“ඇත්ත වශයෙන්ම, අඩුපාඩු තිබේ. කොන්දේසි පැහැදිලිව දැකගත හැකිය. මෙවැනි ව්‍යසනයකට සූදානම්ව සිටිය නොහැක, ”රටේ වැඩිම මරණ සංඛ්‍යාවක් ඇති දකුණු පළාතක් වන හැටේ හි සංචාරයකදී එහි ජනාධිපති එර්ඩොගන් පැවසීය. බොහෝ තුර්කි ජාතිකයන් තම මහල් නිවාසවල සුන්බුන් අසල අසරණව බලා සිටින විට උපකරණ සහ ආධාරක හිඟයක් ගැන පැමිණිලි කර ඇත, සමහර විට උදව් ඉල්ලා කෑගැසීම් ඇසුණද ඇතුළත සිරවී සිටින ඥාතීන් සහ අසල්වැසියන් බේරා ගැනීමට නොහැකි විය. ගලවාගැනීමේ ප්‍රයත්නයන් පිළිබඳ වැඩිවන විවේචන එර්ඩෝගන් හෙළා දුටුවේය. “මෙය සමගිය, සහයෝගීතාව සඳහා කාලයයි. දේශපාලන අවශ්‍යතා සඳහා නිෂේධාත්මක ප්‍රචාර ගෙන යන ඒවායින් මට මිදිය නොහැක,” මැයි මාසයේ මැතිවරණයකට මුහුණ දෙන බැවින් මෙය වඩාත් වැදගත් බවද වාර්තා වල සඳහන්වේ.
තුර්කිය පිහිටා ඇත්තේ ලොව විනාශකාරී භූමිකම්පාවලට ගොදුරු වන දේශ සටහන් වලට අයත් පෙදෙසකය,. 1939 සහ 1999 අතර සමයේ එහි ප්‍රබල භූමිකම්පා 12 සිදුව ඇතැයි ඒ පිලිබඳ වාර්තාවල සඳහන්ව තිබේ.
1900 සිට, භූමිකම්පා 76ක් වැනි විශාල ගණනකින් 90 000කට වැඩි පිරිසක් ජීවිතක්ෂයට පත්ව ඇත. එම මරණවලින් අඩක් 1939 සහ 1999 දී සිදු විය. 2200කට අධික පිරිසකට මරු කැඳවූ 2021 හයිටි භූමිකම්පාව සහ 4300කට අධික පිරිසක් මිය ගිය 2018 ඉන්දුනීසියානු භූමිකම්පාව පසුගිය දශක දෙක තුළ සිදුවූ වඩා බලවත් අනෙක් භයානක භූමිකම්පා වෙයි. 2017 දී භූමිකම්පාවකින් 400කට වැඩි පිරිසක් මියගියහ.
භූ කම්පා හේතුවෙන් උතුරු සිරියාවේ 11,000කට වැඩි පිරිසක් මේ වන විට ජීවිතක්ෂයට පත් වී ඇතැයි විදෙස් මාධ්‍ය වාර්තා කරයි.මෙම පෙදෙස සිරියානු කැරලි කරුවනට අයත් පෙදෙසක යුද්ධයේ අසරණව සරනාගතව සිටි බොහෝ පිරිසක් ගොදුරුවී ඇතැයි සඳහන්වේ,දරුණු ලෙස විපතට පත් සමහර ප්‍රදේශවල පවුල් පවසා ඇත්තේ, ගලවා ගැනීමේ ප්‍රයත්නවල මන්දගාමී ස්වභාවය නිසා සුන්බුන් අතර සිර වී සිටින තම ඥාතීන් සොයා ගැනීමට ඔවුන්ට උදව්වක් නොමැති බව ය.
“අපි භූමිකම්පාවෙන් දිවි ගලවා ගත්තා, ඒත් කුසගින්නයි සීතලයි නිසා අපි මෙතන මිය යාවි,” යැයි හටේ පළාතේ ඇන්ටාක්‍යා නගරයේ 64 හැවිරිදි පුද්ගලයෙකු පවසා ඇතැයි ස්කයි රුපවාහිනී වාර්තාවක සඳහන් විය.
.” මේ අතර, දකුණු තුර්කියේ සහ වයඹ-බටහිර සිරියාවේ දිවි ගලවා ගත් අය, දැඩි ලෙස දුර්වල විය හැකි ගොඩනැගිලි වෙත ආපසු යාමට බියෙන් තම මෝටර් රථවල හෝ බ්ලැන්කට් යට වීදිවල රැකවරණය ලබමින්, අධික ශීතලෙන් දෙවන රාත්‍රිය ගත කළහ. ශීත කුණාටුවක් සහ උප ශුන්‍ය උෂ්ණත්වය නිසා කලාපයේ බොහෝ මාර්ග ලබා දී ඇත – ඒවායින් සමහරක් දැනටමත් භූමිකම්පාවලින් දැඩි ලෙස හානි වී ඇත – පාහේ ගමන් කළ නොහැකි අතර, ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සමහර ප්‍රදේශවල සැතපුම් ගණනක් විහිදෙන වාහන තදබදයක් ඇති වේ. බර උපකරණ නොමැතිකමද ගලවා ගැනීමේ මෙහෙයුමට දැඩි බාධාවක් වී ඇත. භූමිකම්පාවෙන් පසු සිරියාවේ ඉඩ්ලිබ් හි කඩා වැටුණු ගොඩනැගිල්ලක් අසල ගින්නක් වටා මිනිසුන් උණුසුම් වන අය දැකගන්නට හැකිවේ.
මිලියන 23 ක ජනතාවක් භූමිකම්පාවලින් පීඩාවට පත් විය හැකි බව කලින් පවසා ඇති ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) බදාදා නිවේදනය කළේ රටවල් දෙකෙහිම එහි ප්‍රතිචාරය සම්බන්ධීකරණය කිරීම සඳහා ඉහළ මට්ටමේ නියෝජිත පිරිසක් මෙන්ම වෛද්‍ය සමඟ ගුවන් ගමන් තුනක් යවන බවයි. සැපයුම්, ඉන් එකක් දැනටමත් ඉස්තාන්බුල් වෙත යමින් පවතී. “සෞඛ්‍ය අවශ්‍යතා අතිමහත් ය” යැයි ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ සිරියාවේ නියෝජිත වෛද්‍ය ඉමාන් ෂැන්කිටි පැවසුවේ සිවිල් යුද්ධයෙන් තුවාල ලැබූ දහස් ගණනක් සහ සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් බිඳ වැටී ඇති බවයි. තුර්කියේ WHO නියෝජිත {Batyr Berdyklychev }පැවසුවේ 53,000 කට වැඩි පිරිසක් තුවාල ලබා ඇති බවයි. භූමිකම්පාව පිළිබඳ සංවිධානයේ සිදුවීම් කළමනාකරු රොබ් හෝල්ඩන් පැවසුවේ බොහෝ දෙනෙකුට පිරිසිදු ජලය සහ නවාතැන් වැනි “ජීවිතයේ මූලික කරුණු” සමඟ සහයෝගය අවශ්‍ය බවයි. “පළමු ව්‍යසනයට වඩා වැඩි පිරිසකට හානියක් විය හැකි ද්විතීයික ව්‍යසනයක් දැකීමේ සැබෑ අනතුරක අපි සිටිමු,” හෝල්ඩන් පැවසීය.
බොහෝ රටවල් මේ වන විට ආධාර ලබා දීමට පොරොන්දු වී ඇති අතර ජාත්‍යන්තර ගලවා ගැනීමේ කණ්ඩායම් පැමිණීමට පටන් ගෙන තිබේ. විපතට පත් ප්‍රදේශවල සිටින අයට, ප්‍රමාණවත් තරම් ඉක්මනින් උපකාර ලබා ගත නොහැකි විය. “කුඩාරම් කොහෙද, ආහාර ට්රක් රථ කොහෙද?” 64 හැවිරිදි මෙලෙක් දකුණු ඇන්ටාක්‍යා නගරයේ රොයිටර් වාර්තාකරුවෙකුගෙන් මෙසේ ඇසීය. “අපි මෙහි ආහාර බෙදා හැරීමක් දැකලා නැහැ. අපි භූමිකම්පාවෙන් දිවි ගලවා ගත්තෙමු, නමුත් කුසගින්නෙන් හෝ සීතලෙන් අපි මෙහි මිය යන්නෙමු.හැම තැනකින්ම ඇසෙන්නේ දුක්මුසු පුවත්ය.
1939 සිට තුර්කියේ සිදු වූ මාරාන්තික භූමිකම්පාවට ප්‍රතිචාර දැක්වීමේදී තම රජය අසමත් වන ඕනෑම සංජානනයක බලපෑම ගැන පරිස්සම් වන අර්ඩෝගන්, අදාළ ප්‍රදේශවල හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශයට පත් කර උපකාර සඳහා හමුදා යවා ඇත. ඇස්තමේන්තුගත ගොඩනැගිලි 64,000ක් විනාශ වී ඇති බලපෑමට ලක් වූ පළාත් 10 තුළ 5,50000 නිවාස අහිමි වූවන් සඳහා වසරක් ඇතුළත නව නිවාස ලබා දෙන බවට ඔහු පොරොන්දු වී තිබේ. තුර්කියේ ප්‍රධාන විරුද්ධ පක්ෂයේ නායක කෙමාල් Kılıçdaroğlu බදාදා රජයට චෝදනා කළේ පළාත් පාලන ආයතන සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීමට අපොහොසත් වීම සහ උදව් කළ හැකි රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන දුර්වල කිරීම ජනපති සිදු කර ඇති බවයි.
‘තුර්කියේ සිටි ශ්‍රී ලාංකික කාන්තාවක් ගැන තොරතුරක් නෑ’
7 පෙබරවාරි 2023 බිබී සී සිංහල බෙදවිය්හි පළවූ වාර්තාවක (BBC SINHALA REPORT) සඳහන් වේ,
තුර්කියේ සිටි ශ්‍රී ලාංකික කාන්තාවක් ගැන භූමි කම්පාවෙන් පසු තොරතුරක් සොයා ගැනීමට නොහැකි වූ බව තුර්කියේ ශ්‍රී ලංකා තානාපති හසන්ති උරුගොඩවත්ත දිසානායක BBC සිංහල සේවයට පැවසු බවත් .පැවසූ ඇය තානාපති කාර්යාලයේ තොරතුරුවලට අනුව ශ්‍රී ලාංකිකයන් 14 දෙනෙකු භූ කම්පන සිදු වූ ප්‍රදේශවල ජීවත් වී තිබේ. භූ කම්පනවලින් අනතුරුව ඉන් 13 දෙනෙකු නිරුපද්‍රිතව සිටින බවට තොරතුරු ලැබී ඇත.මේ දක්වා තොරතුරක් නොලද එක් කාන්තාවගේ දුරකථනය පමණක් හමු වී තිබේ.සඳහන්ව තිබුණි.
ලොව පුරා ප්‍රධානපෙලේ පුවත් පත් වූ ලන්ඩන් ටයිම්ස්, ගාඩියන් ,ද මේල් නිව්යෝක් ටයිම්ස හා සඟරා රැසකම සුන්බුන් අතර ඉපදුණු දරුවකුගේ සේයාරූ ඇතුළු දින ගණනාවකට පසුව දිවි ගලවා ගෙන නිරුපත්ද්‍රිතව සිටි ළමුන් හා බොහෝ දෙනෙකුගේ වලින් මේ දිනවල ලොවපුරා දැකගන්නට හැකිවේ, තවද රුපවාහිනී නාලිකා වල මුල් පුවත ලෙස මෙම භුමිකම්පාව පිලිබඳ පුවත් අසන්නට ලැබීම සාමාන්‍ය කරුණක් බවට පත්ව ඇත.
මෙම විපතට පත් වූ පිරිස් වල වෙසෙන මව් -පියවරු හා නෑදෑයන් පිලිබඳ සංවේග ජනක තොරතුරු ලන්ඩනයේ වෙසෙන අපට නිතරම අසන්නට ලැබේ, මේ අතර මා දන්නා ඉතා දිගු කලක්අප ආයතනයේ සේවාදායකයන්ද වෙති.තවත් එවන් පිරිස් ද අපමණය.,ඒ අය සමග ඒ සංවේගජනක සංසිද්ධිය කාලාන්තරයක් අප සිත් තුළ නොමැකෙන ලෙස සටහන් වී තිබෙනු ඇත,
ශාන්ත සේනාධීර -ලංකා නිවුස් යුකේ
මෙහි පළවන සේයාරූප අන්තර් ජාලයෙන් ලබාගත් අතර ඒවායේ සම්පුර්ණ අයිතිය ඒවායේ මුල් අයිතිකරුවන් සතුබව සළකන්න.